از ارتودنسي ثابت چه مي دانيد؟
امروزه بكارگيري دستگاه هاي ارتودنسي براي کودکان و نوجوانان جهت رفع مشكلات دنداني – فكي امري رايج مي باشد. هر چند كه تعداد افراد بزرگسالي هم که به منظور بهبود وضعيت روابط دندان خود اقدام به درمان ارتودنسي مي كنند روبه افزايش و فراواني است.
وجود دندانهاي كج و نامرتب و يا فاصله‌دار، بيرون زدگي بيش از اندازه دندان هاي هر يك از فكين و يا اختلالات اسكلتالي در آرواره ها از دسته عواملي هستند که ضمن ايجاد عوارض نامطلوبي درسلامت دندان ها، مي توانند تكلم و يا غذا خوردن فرد را تحت تاثير قرار داده و غالبا نيز باعث ايجاد چهره اي ناخوشايند و زشت براي وي گردند يا كه اين خود گاها باعث بروز سرخوردگي هاي اجتماعي شده و در بعضي افراد نيز عدم اعتماد به نفس را سبب شوند. خوشبختانه امروزه متخصصين رشته ارتودنسي قادرند كه با كمك درمانهاي مختلف، بسياري از اين مشکلات را برطرف نموده و وضعيت دلپذيري را براي چنين بيماراني فراهم آورند. ارتودنتيست ها براي رسيدن به اهداف درماني خود، از تكنيك ها و دستگاههاي مختلفي استفاده مي كنند كه برخي به صورت ثابت و برخي ديگر به شكل متحرک مي باشند كه بيمار امكان گذاشتن و برداشتن آنها را دارد.
استفاده از براکتها بعنوان نشانه و عامل اصلي درمان ارتودنسي ثابت براي رديف کردن دندانها حدود 150 سال قدمت دارد و آنچه كه امروزه در دهان بيماران بعنوان براكت نصب مي‌شود در واقع نسل بسيار پيشرفته همان براكت هاي قديمي است كه در دنياي صنعتي امروز در اندازه ها، طرح ها و حتي جنس هاي مختلف در دسترس متخصصين و بيماران قرار گرفته است.
كلا درمان هاي ارتودنسي به دليل ماهيت بيولو‍‍ژيك انساج زنده دندان، لثه و استخوان پيراموني دندان، بايد به صورت آرام و زمان بر اجرا گردند؛ چرا كه در نتيجه عدم علم، آگاهي و دقت درمانگر به اين ماهيت ظريف و در عين حال پيچيده و حساس، درمان ارتودنسي مي تواند باعث صدمه به هريك از انساج فوق شده و سلامت آنها را از بين ببرد، بنابراين ارتودنتيست در هر جلسه درمان، بايد بر حسب شرايط خاص دندان هاي هر بيمار، اقدام به تنظيم سيم هاي ارتودنسي خود كه در شيار موجود در براکتها قرار داده است نموده و بدين وسيله نيروي مشخصي را به دندانها وارد آورد تا دندانها را در جهت درست و مناسب حرکت دهد.
بيماران ارتودنسي بايد در طول مدتي که اين براکتها و سيم هاي تعبيه شده در آنها روي دندان‌هايشان قرار دارند، به نکات مهمي توجه داشته باشند كه اولين نكته در اين خصوص آن است كه چه بخورند و چه نخورند؟ چگونه دندان ها و وسايل ارتودنسي را تميز نگه داشته و از آنها مراقبت بكنند و يا در صورت بروز مشكل در اين وسايل بايد چه اقداماتي را به انجام برسانند.
زمان مناسب براي اقدام به ارتودنسي ثابت چه زماني است؟
در اغلب موارد ارتودنسي ثابت در سنيني آغاز مي شود كه اكثر دندان هاي دايمي بيمار رويش يافته و امكان نصب وسايل روي آنها مهيا مي باشد. اما بصورت تقريبي مي توان حداقل سن را با توجه به موارد فوق حدود 10 سالگي عنوان نمود. در اين دوره زماني، بيمار هنوز در حال رشد بوده و استخوان‌ها و انساج دنداني و لثه اي وي بهتر و آسان‌تر به نيروهاي اعمال شده از طرف ارتودنتيست پاسخ مي دهند و در نتيجه نتايج بهتر و ماندگارتري نيز حاصل مي گردد. اما بيان اين نكته ضروري است كه در صورت وجود سلامت در دندان ها، لثه و استخوان اطراف دندان ها هر فردي به شرط رعايت بهداشت مناسب دهان و دندان، مي تواند در هر سني حتي بالاي پنجاه سال نيز اقدام به ارتودنسي كند.
اولين علائم پس از نصب وسايل ارتودنسي و اعمال نيرو به دندان ها چيست؟
بيشتر افراد بعد از نصب براکتها احساس ناراحتي و درد مي‌کنند و در واقع اين درد و احساس گرفتگي در دندان ها اولين چيزي است كه بيمار در طي دو تا سه روز نخست تجربه مي‌نمايد. در اين زمان دندانها، در هنگام جويدن کمي دردناک و حساس بوده و گاها بيمار مجبور به استفاده از غذاهاي نرم و آبكي مانند سوپ ميگردد اما اين عارضه موقتي بوده و طي زمان كوتاهي مرتفع مي شود.
دومين چيزي كه بيمار بيان مي دارد، احتمال آزردگي لب، زبان و گونه اوست كه به علت سايش آنها با براكت ها قرمز شده و اندكي ملتهب مي شوند. اين عارضه نيز با استفاده بيمار از مواد جدا كننده مومي شكل و همچنين عادت كردن اين انساج با براكت ها به سرعت برطرف مي شوند. مسايل ديگري نيز در طي دوره ارتودنسي ايجاد مي‌شود كه شايع ترين آن آزرددگي گونه هاي بيمار به علت بلندي و بيرون زدگي انتهاي سيم هاي ارتودنسي است كه از حلقه فلزي نصب شده روي دندان كرسي بزرگ خارج شده و باعث زخم شدن انساج اطراف ميگردد.
طول مدت درمان ارتودنسي ثابت چقدر است؟
اصولا طول درمان هاي ارتودنسي بسته به علت بروز عارضه و شدت آن، شرايط سني، رشدي و بلوغ بيمار متفاوت بوده و در عين حال ارتباط بسيار نزديكي با ميزان همكاري بيمار در رعايت بهداشت دهان خود و نگهداري از وسايل ارتودنسي در طي دوران درمان خود دارد. در شرايط معمول كه بيمار فقط از نامرتبي دندان هاي خود رنج مي برد، طول درمان مي تواند بين يك تا سه سال به درازا بكشد. در مواردي كه عارضه وابسته به رشد باشد، از آنجايي كه ارتودنتيست مجبور است علاوه بر رديف نمودن دندانها، اثرات رشد را نيز بر درمان خود بررسي نموده و همه عوامل فيزيولوژيك را تحت كنترل داشته باشد، درمان طولاني تر مي شود.
بيماران براي انجام ارتودنسي خود از چه براكت هايي مي توانند استفاده نمايند؟
عموما براكت ها به علت آن كه در نگاه اوليه بسيار به چشم آمده و مشخص مي گردند، بسياري از بيماران به ويژه بزرگسالاني كه از اين نما ناراحت بوده و آن را با شرايط كاري و اجتماعي خود در تعارض مي بينند، درخواست استفاده از براكت هايي را دارند كه حداقل تظاهر را داشته و خيلي به چشم نيايند، اما دانستن اين نكته ضروري است كه با تغيير جنس براكت ها خصوصيات فيزيكي آنها نيز تغيير كرده و گاها ايجاد شرايطي را مي كنند كه ممكن است روال و حتي سرعت درمان را تحت تاثير قرار دهند. در قالب موارد نيز اين درخواست بيمار ممكن است هزينه درمان را بي جهت افزايش داده و از اين بابت در دراز مدت ارتودنسي گرانتري رابه وي تحميل نمايد.
به طور كلي براكت هاي ارتودنسي از نظر نما به دو گروه اصلي با نماي فلزي و با نماي بي رنگ و يا شيشه اي تقسيم مي شوند كه نوع بي رنگ آن مي توانداز جنس سراميك، كريستال و يا چيني باشد. از نظر محل استقرار نيز براكتها به دوگونه اصلي طبقه بندي مي شوند كه يكي براكت هايي است كه به سطح بيروني و در واقع به طرف لب مي چسبند و گونه دوم آنهايي است كه به سطح داخلي دندان چسبيده و به سمت زبان و كام قرار دارند.
حال وضعيت هر يك از اين موارد را بررسي مي نماييم:
براكت هاي فلزي:
معمول‌ترين نوع براکتها همين نوع است كه قيمتي مناسب داشته و از قدرت خوبي در چسبيدن به دندان برخوردار بوده و باعث انتقال نيرو به آن مي شوند. اين نوع براکت به علت خاصيت ضربه خواري آن دوام بسيار خوبي داشته و به علت سطح بسيار صيقلي و صاف آن از نظر بهداشتي بسيار مناسب مي باشد و در طي زمان نيز دچار تغيير رنگ نمي‌شود. از آنجايي كه در طي دوره درمان احتمال جدا شدن براكت ها از دندان توسط بيمار وجود دارد، نصب مجدد اين براكت ها ارزان بوده و براي بيماران نيز مناسب تر است. دربيشتر موارد، ارتودنتيست ها اين نوع براکتها را براي انجام درمانهاي ارتودنسي به بيماران خود توصيه مي نمايند.
نوع همرنگ دندان و يا باصطلاح بي رنگ يا شفاف:
اين نوع براکتها از مواد شكننده تر و در عين حال شفاف تري ساخته شده‌اند و از آنجا که در دهان ديده نمي‌شوند طرف‌داران زيادي، به‌خصوص در ميان بزرگسالان دارند. اين نوع براکت ها به طور معمول گران‌تر از انواع فلزي بوده و چون نيروي کمتري به دندان وارد مي‌آورند، براي اصلاح مشکلات پيچيده دنداني توصيه نمي‌شوند. ازطرف ديگر به علت آنكه قطعات و اجزاي اين براكت ها راحت تر دچار شكستگي مي‌شوند، بنابراين نصب مجدد آنها هزينه بيشتري را به بيمار تحميل مي سازد. يكي ديگر از معايب اين براكت ها به هنگام پايان درمان و در زمان جداسازي نهايي آنها از دندان‌هاست كه به علت همرنگي از يك سو و چسبيدگي شديد آنها به دندان، گاها اين براكت ها از دندان به راحتي انواع فلزي جدا نشده و نيازمند تراشيدن آنها به كمك دستگاه هاي چرخنده مي باشند كه در نتيجه در بعضي مواقع نيز آثار خراشيدگي و خش روي ميناي دندان بجا مي گذارد.
نوع زباني (نامريي):
اين نوع براکت‌هابه جاي نصب در قسمت خارجي و لبي دندان ها، به قسمت داخلي و در سمت زباني دندان بيمار نصب مي‌شوند و به همين دليل از نماي روبرو قابل مشاهده نيستند. در اين نوع استقرار براکتها، احتمال صدمه به زبان بيشتر مي باشد و درعين حال، به علت حركت مداوم زبان در مجاورت اين براكت ها و احتمال تماس ممتد آنها با زبان، ضمن تكرار اين آزردگي ها، موجب مي‌شود تکلم فرد نيز مختل شده و بعضا به سختي انجام گيرد. از طرف ديگر از آنجايي كه اين نوع استقرار براكت در مجاورت غدد بزاقي زير زباني بيمار است لذا، احتمال رسوب املاح معدني بزاق بيمار و ايجاد جرم در اين نواحي بسيار افزايش مي‌يابد ولي بطور معمول رعايت بهداشت دهان و دندان در بكارگيري اين نوع براكت ها وهمچنين نگهداري از آنها بسيار سخت تر از انواع معمولي است. عموما اين نوع براکتها براي درمان مشکلات پيچيده دنداني کارايي نداشته و پيشنهاد نمي گردند درحالي كه خريد آنها گران بوده و هزينه تمام شده ارتودنسي را بسيار افزايش مي دهند.
چه مشكلاتي در طي درمان ارتودنسي ثابت ممكن است پيش بيايد و در اين مواقع چه بايد كرد؟
يكي از شايع ترين مشكلاتي كه مي تواند در طي دوره درمان ارتودنسي براي بيمار پيش بيايد، شکسته شدن باند اتصال براكت به دندان و يا به اصطلاح شكستگي براكت است. در اين حالت براكت از دندان جداشده و به سيم چسبيده و متحرك است و به همين دليل گاها باعث زخم شدگي و آزردگي انساج اطرافش ميگردد. از طرف ديگر وقتي براكتي از دنداني جدا مي گردد، درحالي كه بقيه دندانها كه داراي براكت هستند به روال درمان و حركت خود ادامه ميدهند، اين دندان فاقد براكت است كه از حركت باز ايستاده و از سير درمان عقب ميافتد.
متاسفانه براي نصب مجدد اين براكت، براي اينكه اين دندان به سطح ديگر دندانهاي جابجا شده برسد، ارتودنتيست مي بايد جريان رو به جلو درمان را متوقف نمايد و با كاهش اندازه سيم و نرم و مرتجع تر كردن آن، شرايط را به گونه اي مهيا سازد تا اين دندان عقب افتاده به آرامي و بدون شانس صدمه ديدن ريشه آن، به حركت خود ادامه دهد و به سطح ديگر دندان ها برسد كه اين به معناي طولاني تر شدن روند درمان است. در اين صورت بيمار در صورتي كه داراي موم هاي ارتودنسي است مي تواند با چسباندن آنها از آزردگي و ناراحتي خود كاسته و در غير اين صورت با چسباندن مقداري موم عسل و يا مواد مشابه، اين كار را به انجام رساند و به منظور جلوگيري از اختلال در روند درمان بايد هرچه سريع‌تر خود را به مطب ارتودنتيست رسانده و مشكل را حل نمايد.
يكي ديگر از اتفاقات احتمالي در طي دوره درماني ارتودنسي، احتمال قورت دادن بعضي تکه هاي جدا شده وسايل ارتودنسي توسط بيمار است. در اين مواقع، بيمار بايد ضمن حفظ خونسردي خود از هرگونه اقدام عجولانه و خطرناك، نظير سعي در بالا آوردن آنچه بلعيده است، پرهيز نموده و با پزشك متخصص تماس بگيرد. در مواردي كه قطعه بلعيده شده ايجاد عارضه‌اي نكرده باشد، بيمار مي تواند با خوردن پوره سيب زميني و مواد مشابه كه ضمن خوردن راحت آن، امكان دفع بدون خطر قطعه بلعيده شده را فراهم مي آورد شانس دفع آن را افزايش دهد.
يكي ديگر از وقايع شايع در حين درمان ارتودنسي، خم كردن سيم ارتودنسي و يا بيرون زدگي انتهايي آن از ته آخرين براكت يا حلقه نصب شده روي دندان است، اگر سيم خم شده باشد چون دندان هاي اطراف آن شانس حركت نامطلوب مي‌يابند بنابراين، بايد در اولين فرصت به ارتودنتيست مراجعه نمود و اين مشكل را برطرف كرد و در صورت آزردگي گونه ها به علت بيرون زدگي سيم از بخش انتهايي، بيمار ميتواند ضمن استفاده از موم ارتودنسي و يا ديگر مواد مشابه به عنوان حايل و جداساز، با مراجعه با ارتودنتيست خود نسبت به رفع معضل اقدام نمايد. لازم به ذكر است كه بيمار نبايد خودسرانه نسبت به تغيير شكل و يا قطع سيم به كمك وسايل غير متعارف اقدام نمايد، چرا كه ضمن احتمال افزايش شانس آسيب رساندن به ديگر نقاط دهان و دندان خود، امكان شكستن ديگر براكت ها و ياخميدگي شديدتر سيم نيز فراهم مي گردد.
بطوركلي بيماران ارتودنسي بايد بدانند، وارد آمدن هر گونه نيروي مازاد بر نيروي ارتودنسي كه توسط پزشك به دندان ها وارد مي آيد، بسيار خطرناك بوده و احتمال تحليل و از دست رفتن حيات دندان را افزايش مي دهد بنابراين، اين بيماران بايستي در طول دوره درمان خود از انجام ورزش‌هايي مانند ورزشهاي رزمي، کشتي و بوکس پرهيز نموده و در صورت مبادرت به ساير ورزش‌ها نيز ضمن رعايت مسايل ايمني، در صورت امكان از گاردهاي محافظ دهاني استفاده نمايند.
چگونه در طي درمان ارتودنسي دندان هايمان را تميز کنيم؟
هر بار که خوراکي شيرين يا نشاسته‌اي را در دهان مي‌گذاريم، محيط مناسبي براي باکتري‌هاي دهان فراهم مي‌شود. اين باکتري‌ها با توليد اسيد مي‌توانند ميناي دندان را حل کرده و سبب ايجاد پوسيدگي شوند.
در زماني که براکتها روي دندانها هستند، محل ايده‌آلي براي تجمع خرد‌ه‌هاي غذايي و باکتري‌ها به وجود مي‌آيد که ميتواند موجب ايجاد پوسيدگي در محل شود. پس بايد در مورد خوردن خوراکي‌هاي شيرين دقت بيشتري به خرج دهيم و تا حد ممکن آنها را محدود کنيم. کشمش، بيسکوييت، عسل و ميوه‌هاي خشک خوراکي‌هايي هستند که مي‌توانند احتمال بروز پوسيدگي را در اين دوران افزايش دهند.
خوردن خوراکي‌هاي سفت و چسبناک هم ميتواند سبب شکسته و يا کنده شدن سيم‌ها و براکت‌هاي ارتودنسي شود. پس در اين زمان ازجويدن يخ، آدامس‌هاي سفت، تافي‌ها، هويج خام، سيب درسته و يا نان‌هاي سفت اجتناب کنيد. توصيه شده که ميوه، سبزي‌هاي خام و غذاهاي سفت را تکه‌تکه کرده و بعد در دهان قرار دهيد. در روزهاي اول نصب براکتها هم، از آنجا که دندانها قدري حساس هستند، بهتر است تا حد امکان ازغذاهاي نرم استفاده شود.
همان‌طور که اشاره شد، براکتها محل خوبي براي تجمع غذاها و باکتري‌ها هستند. اگر اين محل‌ها را به خوبي تميز نکنيم، لثه‌هاي ملتهب و خونين، بوي دهان و خطوط سفيد رنگ پوسيدگي در اطراف براکتها درانتظارمان خواهند بود. پس حتما بعد ازهر وعده غذا بايد دندانها را به خوبي تميز کرد و همچنين وقت بيشتري را براي مسواک‌زدن صرف کرد. اغلب در کودکان توصيه مي‌شود که هميشه يک مسواک کوچک همراه داشته باشند تا بتوانند خارج از خانه هم دندانهاي خود را تميز کنند.
بعضي مسواک‌هاي مخصوص هم براي بيماران ارتودنسي ساخته شده‌اند که تميز کردن اطراف براکتها را ساده‌تر مي‌کند. علاوه بر اينها، استفاده روزانه از دهان‌شويه‌هاي حاوي فلورايد هم ضروري است تا بتوان احتمال بروز پوسيدگي را کاهش داد. نخ دندان هم فراموش نشود. هرچند که استفاده از آن در حالي که براکت روي دندان نصب شده به طور قطع ساده نيست اما با کمي حوصله و تکرار مي‌توان اين کار را انجام داد. البته نخ دندانهاي مخصوصي هم به بازار آمده که براي بيماران ارتودنسي ساخته شده و استفاده از آن در اين دوران راحت‌تر است.